اینجا نه منطقه جنگی شمال سوریه است و نه اینجا را سیل و زلزله تخریب کرده است ،اینجا یکی از محلات قدیمی و فرسوده شهرکرمانشاه واقع در محله فیض اباد است که سالیان سال است که به این حال و روز در آمده و واقعا با تماشای این بناهای مخروبه آدم به یاد وقایع طبیعی و جنگها می افتد که چهره شهر را از زیبایی دیرین خود انداخته است…
در سالهای اخیر با توجه به تحولات سریع علمی و فنی و دگرگونی در ساختار کالبدی، اقتصادی و اجتماعی شهرها و همچنین مطرح شدن نظریه توسعه پایدارشهری، اهمیت نوسازی و احیاء بافتهای فرسوده و ناکارآمد بیش از پیش مشخص میگردد. شکلگیری بافتهای شهری و تغییرات فیزیکی صورت گرفته در گذر زمان نقش تکنولوژی، نیازها، ذوق و خواست عمومی در ارتباط با شکل و بافت اجتماعات انسانی و نقش عوامل اقتصادی ˚ اجتماعی در تغییر چهره و زندگی شهری امروزی نشان میدهد .
در طول دهه های اخیر اثر بخشی و تقابل عوامل اقتصادی ˚ اجتماعی و جمعیتی بر یکدیگر در کرمانشاه ، موجب تغییر در فضای ساخته شده شهری و سیمای کاملاً جدید فضای کالبدی شده است و بدین ترتیب تعادل و پیوستگی سنتی فضای کالبدی و نقش عناصر مهم آن در هم شکسته شده است. همچنین سیاستگذاریهای دوگانه و مغایر در احداث واحدهای مسکونی ارزان قیمت و گسترش روز افزون محدوده خدماتی شهرها باعث گردیده عملاً محدوده بافتهای فرسوده در کرمانشاه که عمدتاً در مناطق مرکزی شهر واقع گردیده از دید دستاندکاران و سیاستگذاران امر توسعه مخفی مانده و عملاً به فراموشی سپرده شده اند. دشواریهای ناشی از عملیات اجرائی، مسائل و نارسائیها حقوقی و قانونی، محدویتهای مربوط به میراث فرهنگی، هزینه های مربوطه به تملک زمین در مقایسه با زمین های در اختیار انبوه سازان که اغلب به صورت رایگان تحویل می گردد، مشکلات مربوط به انجام توافق به دلیل تعدد ورثه، وجود املاک مخروبه و بلاصاحب، انگیزه سرمایه گذاران، بخشهای تعاونی و اشخاص را جهت سرمایه گذاری در این بافتها کم نموده و همین موضوع باعث بی توجهی و رهاشدگی آن در نزد مدیران شهری شهرداری کرمانشاه گردیده است.

پهنه های فرسوده شهری اغلب در مرکز حرکتی و فرهنگی – اجتماعی شهرها واقع شده اند؛ هر چند که گاهی به علت عدم شناخت ظرفیت های موجود در آنها و برخورد کالبدی با فرسودگی های ناشی از قدمت بناها، معابر و تاسیسات شهری، در بسیاری موارد صرفا به عنوان معضلات شهری در کرمانشاه شناسایی می شوند. در این بین شناخت ضعف ها و قوت ها، پتانسیل ها و تهدیدهای برخورد با بافت های فرسوده شهری را روشن نموده و مدیریت و طراحان شهری را در راستای شناسایی چالش های موجود، بهتر کمک می نماید. بر همین اساس اولین راه برای کمک به حل معظلات اساسی بافت های فرسوده شناخت نکات ضعف و قوت این محله هاست. در این نوشتار سعی بر این است در اولین گام برای حل مشکلات بافت فرسوده با نگاه موردی به محله فیض آباد می پردازیم
محله فیض آباد ،یکی از محله های قدیمی واقع در بافت قدیمی شهر کرمانشاه است. این محله یکی از روستاهای قدیمی است که بافت تاریخی شهر کرمانشاه از به هم پیوستنشان تشکیل شده است. فیض آباد در منطقه سه شهرداری کرمانشاه قرار دارد. محله فیضآباد به مساحت ۱۴/۳۲ هکتار، نزدیک به ۱۲ درصد هسته تاریخی ۲۳۵ هکتاری شهر کرمانشاه را تشکیل می دهد .
جمعیت فیض آباد نزدیک به ۸۸۱۵ نفر تخمین زده می شود. این محله از سمت شمال به خیابان امیری (کاشیکاری)، از سمت غرب به خیابان مدرس (سپه)، از سمت شرق به خیابان جلیلی و میدان آقا شیخ هادی جلیلی (میدان لاهوتی)، و از جنوب به خیابان نواب (رشیدیاسمی) محدود می شود. با ساخت خیابان امام جمعه در مسیر سبزه میدان، میان فیض آباد و بخشی از این محلۀ تاریخی که در مجاورت محله آبشوران قرار داشت، فاصله افتاد. اما همچنان پهنه تاریخی آن سبزه میدان را نیز در بر می گیرد و از جنوب به خیابان نواب محدود می شود
با نگاه موردی به محله فیض آباد می توان معظلات و نکات قوت این دسته از بافت های فرسوده را شناسایی کرد که می توان به ضعف اقتصادی و فرهنگی محدوده، کیفیت پایین شبکه معابر به خصوص برای استفاده عابر پیاده و نبود فضای شهری و فضای سبز اشاره کرد و در مقابل می توان به نکات قوتی مانند فراوانی نسبی زمین های بایر در سطح محدوده و درشت دانه بودن قطعات زمین محدوده بافت فرسوده توجه کرد. نکته قابل توجه برای مدیران شهری و ساکنان محدوده بافت فرسوده شهر کرمانشاه ، نشست زمین در این محدوده و آسیب های ساختمانی ناشی از آن است. البته در این ناحیه خاک بسیار حاصلخیز بوده و مناسب برای فضای سبز می باشد. توجه به مطالب یاد شده قطعا کمک بسیار بزرگی برای از بین بردن فقر شهری و معضلات وابسته به آن در این محله خواهد کرد.
حال با این اوصاف باید گفت این محله با آسیب های خاصی دست و پنجه نرم می کند که به طورکلی آسیب های فرسایشی و ساختاری هستند که به سیما و ظاهر بنا وارد می شوند. فرسودگی ها و تخریب های این دسته درکوتاه مدت جزئی اند، اما در دراز مدت و به طور مداوم به ویرانی بناها می انجامند. به عبارتی دیگر آسیب های فرسایشی ،پایداری بنا را در کوتاه مدت تهدید نمی کند، اما چنانچه به صورت مطلوب مهار و برطرف نشوند به بنا لطمه های اساسی وارد می کنند. این گونه آسیب های فرسایشی در بیشتر بناهای محله فیض آباد به خصوص در فصل مشترک جداره ها با زمین و نماها به چشم می خورد. خانه ها، مساجد، واحدهای تجاری و سایر بناها … از این آسیب ها در امان نیستند مثلا در میزان باربری ساختمان یا دیوارها و سقف که موجودیت بنا دچار اختلال و به عبارت دیگر استخوان بندی بنا شکسته می شود. رفع این نوع آسیب ها پرهزینه، وقت گیر و بسیار حساس است.از مهمترین آسیب های ساختاری می توان به تغییر شکل و ترک خوردن عناصر ساختمانی بر اثر کاهش مقاومت آنها در مقابل نیروهای خمشی، برشی، فشاری و کششی اشاره نمود. این نمونه آسیب های ساختاری در محله به نوبه خود دارای اهمیت می باشد چراکه عدم رسیدگی، موجبات تخریب جدی را سبب خواهد شد. این گونه آسیب های ساختاری نیز دراکثر بناهای محله فیض آباد به چشم می خورد.

علاوه برآن مسئله ای که از نظر مشارکت اجتماعی در نوسازی و بهسازی بافتهای ارزشمند در اغلب بافتهای قدیمی و از جمله محله فیض آباد وجود دارد شناخت ناکافی عموم مردم و به ویژه نسل جوان از ارزشهای نهفته در بناها و فضاهای تاریخی فرهنگی است. که این مسأله از چند منظر قابل بررسی است .در یک حالت ،در نظر آنان بخش قدیمی شهر ،محله هایی فقیرنشین است و دارای شأن و منزلت شهری و اجتماعی نیست که جوابگوی نیازهای روانی و مادی زندگی امروزی آنان باشد به دلیل این که ارزشهای فرهنگی، برای آنها مشخص و تعیین نشده و الگوهای مناسبی برای بهسازی و نوسازی آنها معین نشده است. در نتیجه تمایل به سکونت یا نوسازی و بهسازی فضاهای شهری قدیمی را ندارند. این عدم شناخت کاهش دلبستگی این اقشار به بافت را بدنبال دارد به طوری که در بسیاری موارد موجب تخریب و ویرانی بافتهای قدیمی می گردد .در حالتی دیگر عدم شناخت از ارزشهای فرهنگی و تاریخی، تخریب های وسیع جهت ساخت و سازهای جدید را موجب می شود. به عبارت دیگر میل نوسازی و بهسازی در بافت وجود دارد ولی بر اثر بی اطلاعی، بافت تاریخی تخریب می گردد. به عبارتی در این حالت مشکل صرفاً پاسخگو نبودن کالبد بافت قدیم با نیازهای معاصر ساکنین و به ویژه قشر جوان نیست بلکه مسأله عدم درک صحیح مواریث فرهنگی تاریخی نهفته در بافت قدیمی است. این عدم شناخت در بعضی موارد در محله فیض آباد موجب تعمیر و ترمیم خانه ها و فضاها به شکل نامناسب شده ،به طوری که عناصر غیر متجانس به بناها اضافه شده یا مصالح غیربومی و ناسازگار برای ترمیم آنها به کار رفته و هماهنگی و یکپارچگی فضاهای شهری را بر هم زده است.
بعنوان سخن پایانی باید گفت قوانین و آیین نامه های مربوط به بافت قدیمی کرمانشاه از گذشته عدم مشارکت مردم و بدون تحقیقات لازم در بحث مدیریت شهری بویژه در شهرداری و شورای اسلامی شهر کرمانشاه به تصویب رسیده و دارای نارسایی ها و ناهمگونی های زیادی است. در حال حاضر بسیاری از سیاستها و قوانین و برنامه های به سازی و نوسازی بافت قدیمی شهر کرمانشاه صرفاً براساس برخوردهای سلیقه ای غیرمنطقی است که از طرف سازمانهای مختلف شهری اعمال می شود و همچنین ضوابط طرحهای عمران شهری از جمله طرح هادی و جامع شهر نیز به صورت یکنواخت بر مجموعه شهر حاکم است و با بررسی عمیق برای بافت قدیمی و ویژگیهای آن تنظیم و تدوین نشده است. حتی در طرحهای جامع شهری طرحها و برنامه های بهسازی و نوسازی بافت قدیم شهر در شهرداری کرمانشاه به خوبی مشخص نمی گردد. طرحهای ارائه شده هم قابلیت اجرا ندارد. مدیریتهای متعدد و ناهماهنگ که برای بافت تاریخی و حتی برای کل شهر سیاستگذاری و برنامه ریزی می کنند یکی دیگر از عوامل آسیب رسان به بافت قدیمی شهر کرمانشاه بالاخص محله فیض آباد را ناهماهنگی بین سازمانهایی همچون شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، اداره آب و فاضلاب، اداره برق، مخابرات و سایر ارگانها و نهادها که هریک از آنها دیدگاههای مختلفی در مورد شهر دارند و از جنبه ای خاص به بافت فرسوده می نگرند موجب شده که برخوردهای مختلف و ناهماهنگ آنها موجب فرسودگی و تخریب هرچه بیشتر محله شود که در نتیجه عواقب منفی و تخریب زیادی را به دنبال دارد و در اخر باید خطاب به شهرداری کرمانشاه گفت اگر روزی توریست و گردشگری هوس قدم زدن در محلات قدیمی شهر را داشته باشد ، ما با چه رویی میزبان آنها باشیم و انتظار ارز آوری را از صنعت گردشگری داشته باشیم وقتی چهره شهر این چنین نامأنوس است و ضعف های فاحشی از سوی شهرداری کرمانشاه و سایر ارگانهای ذی ربط دیده می شود پس به فکر باشید زیرا که مهمان به خانه خرابه وارد نمی شود…

محمد حقیقی راد