فرشته ازره کارشناس ارشد در رشته تاریخ ایران و فعال حوزه گردشگری می گوید: ثبت ملی پالایشگاه و تأسیسات و تجهیزات صنعتی نفت از “نفت شهر” مرز ایران و عراق تا “کرمانشاه” در فهرست آثار ملی، می تواند بسترهای مناسب برای گردشگری صنعتی با تکیه بر تاریخ نفت را در کرمانشاه فراهم آورد و گامی مهم برای تحول در صنعت گردشگری غرب کشور به خصوص کرمانشاه باشد.
به گزارش سرویس اجتماعی چویر نیوز فرشته ازره به تشریح تاریخچه کشف نفت در کرمانشاه پرداخت و گفت: در سال ۱۹۰۱ میلادی، یک تبعه بریتانیایی به نام “ویلیام ناکس دارسی” بعد از عقد قرارداد دارسی با دولت قاجار، هیئت حفاری جهت کشف نفت به غرب ایران اعزام کرد. در نتیجه کاوش های صورت گرفته، نفت برای نخستین بار در ایران در ناحیه ای به نام “چیاسُرخ” در شمال قصرشیرین کشف و استخراج گردید. این موضوع سبب شد توجه دولت های قدرتمند دنیا به ایران جلب شود و بعدها در سایر نقاط کشور از جمله مسجد سلیمان نیز نفت کشف، استخراج و استحصال گردد.
وی تصریح کرد: هرچندکه نفت برای نخستین بار در ایران، در ناحیه ای به نام “چیاسُرخ” در شمال قصرشیرین( در غرب ایران) کشف و استخراج گردید، اما فوران بزرگ نفت در مسجد سلیمان، سبب شد صنعت نفت در کرمانشاه به فراموشی سپرده شود و هرگاه سخن از نفت ایران به میان می آید، اذهان عمومی معطوف مسجد سلیمان می گردد.
ازره اظهار داشت: مدتی بعد، در اطراف قصرشیرین چاه های نفت دیگری کشف شد و سرانجام نخستین شهرِ، نفت بنیانِ خاورمیانه به نام “نفت شهر” (نفتِ شاه سابق) تأسیس و شکل گرفت. نفت شهر در زمان خود به علت دارا بودن تصفیه خانه نفت، کارخانه حلبی سازی، یخ سازی، اماکن مسکونی، خدماتی و رفاهی از جمله: کودکستان، سینما، زمین بازی گُلف و تاکسی هوایی ( air taxi) و غیره، یکی از مدرن ترین شهرهای ایران بود. با افزایش ظرفیت تولید چاه های نفت شهر، شرکت نفت ایران و انگلیس اقدام به احداث خط لوله انتقال نفت از ” نفت شهر” تا “کرمانشاه” نمود.
این کارشناس ارشد تاریخ ایران ادامه داد: به علت شرایط خاص جغرافیایی کرمانشاه، در طول مسیر، تلمبه خانه هایی نیز تأسیس شد که تلمبه خانه انتقال نفت پایطاق (پاطاق)، یکی از قدیمی ترین تلمبه خانه های نفت کشور است که در دو بخش تأسیسات صنعتی و مسکونی – رفاهی راه اندازی شد و این تلمبه خانه با وجود اینکه قدیمی ترین و به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت ملی نیز رسیده است، اما امروزه در حال از بین رفتن است و سایر تلمیه خانه ها نیز یا همگی از بین رفته اند و یا واگذار شده اند

دبیر اندیشکده علوم اجتماعی خانه نخبگان بسیج سپاه حضرت نبی اکرم(ص) استان کرمانشاه با اشاره به موضوع احداث پالایشگاه نفت کرمانشاه اظهار داشت: بر اساس اسناد و مدارک موجود، روند احداث پالایشگاه نفت کرمانشاه از سال ۱۳۱۰ شمسی آغاز شده که سرانجام در ۱۳ مهر ماه سال ۱۳۱۴، به عنوان دومین پالایشگاه نفت ایران به بهره برداری رسیده است و درطول این مدت و به مرور توسعه یافته است.
این راهنمای گردشگری افزود: این پالایشگاه در حاشیه رودخانه قره سو قرار داشته و شامل بخش های تأسیسات، تولید و تصفیه خانه، کارخانه حلب سازی و پیت پرکنی، کارخانه مونتاژ ماشین لیلاند، بخش مسکونی و رفاهی، بیمارستان و غیره بوده است که با حصاری که دور آن کشیده شده بود، به یک شهر دربسته انگلیسی تبدیل گشته بود که همانند امروزه، هرکسی حق ورود به آن را نداشت. متأسفانه در هنگام توسعه پالایشگاه، کارخانه ماشین سازی حذف، برخی از تجهیزات از بین رفته و بیمارستان شرکت نفت نیز امروزه به دانشگاه تبدیل شده است.
ازره ادامه داد: کشف نفت در کرمانشاه این شهر را به کانون تحولات تاریخی نفت کشور تبدیل نمود که از آن میان، رویدادهای منجر به ملی شدن صنعت نفت در کرمانشاه، خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس، قیام ۳۰ تیرماه سال ۱۳۳۱، کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، حوادث منجر به پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی را می توان نام برد.

وی با بیان اینکه مجموعه شرکت نفت کرمانشاه و تأسیسات نفتی آن، شرایط و معیارهای لازم برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور را دارا است اظهار داشت:
از آنجایی که تأسیساتِ صنعت نفت در کرمانشاه قدیمی ترین تجهیزات و صنایع غرب و شمال غرب کشور و دومین پالایشگاه بزرگ ایران بعد از آبادان می باشد که کانون تحولات تاریخی و رویدادهای منجر به ملی شدن صنعت نفت و بعد از آن است تاکنون اقدامی جهت ثبت هویت تاریخی نفت و مجموعه شرکت نفت کرمانشاه صورت نگرفته و در بسیاری از مکاتبات، نامه ها و تفاهم­نامه­های رسمی منعقد شده از جمله تفاهم­نامه میان وزارت خانه های “نفت” و “میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی” در اردیبشهت ماه سال جاری نامی از کرمانشاه به عنوان یکی از مناطق نفت خیز غرب کشور برده نشده است. در همین راستا، پیشنهاد اضافه شدن «مناطق نفت خیز غرب کشور به متن تفاهم نامه مذکور از سوی اینجانب جهت ارسال به وزارتخانه، به اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه، ارائه و تحویل گردید.
وی افزود: با توجه به نتایج تحقیقات و بررسی های علمی چندین ساله اینجانب، مجموعه شرکت نفت کرمانشاه و تأسیسات نفتی آن، شرایط و معیارهای لازم را برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور که منطبق با قوانین اعلام شده از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور را دارا می باشد که یکی از مهم­ترین این معیارها، نقش بنای مورد درخواست در رخدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و… است که مجموعه مذکور دارای این ویژگی می باشد.
ازره گفت: از این رو در طرحی تحت عنوان «ثبت تأسیسات نفتی و هویت تاریخی شرکت نفت کرمانشاه در فهرست آثار ملی بخش اول شرکت نفت کرمانشاه» پرونده ثبت را تهیه و به اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه تحویل دادم.
این پژوهشگر مطالعات تاریخ نفت در کرمانشاه عنوان کرد: باوجود تمام کارشکنی های انجام شده از سوی افراد سودجو برای حذف این پرونده و ممانعت از برگزاری جلسه، سرانجام در جلسه کمیته ثبت آثار ملی استان کرمانشاه که در روز چهارشنبه ۲۴ آذرماه ۱۴۰۰ با حضور سرپرست اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه، برخی از اعضاء هیئت علمی گروه تاریخ و گروه باستان شناسی دانشگاه رازی، اعضاء شورای کمیته ثبت آثار ملی میراث فرهنگی استان و نماینده حقوقی پالایشگاه نفت کرمانشاه در حوزه ریاست اداره کل میراث فرهنگی برگزار گردید، به ارائه و دفاع از طرح مذکور پرداختم و عمده ترین اهداف خود را از تهیه پرونده ثبت شرکت نفت، ثبت کرمانشاه و شرکت نفت به عنوان خاستگاه صنعت نفت ایران و گامی برای تحول صنعت گردشگری، ایجاد گردشگری صنعتی و گردشگری نفت بیان کردم.
وی تصریح کرد: در این جلسه، پرونده با کسب اکثریت آرا مورد تأیید قرار گرفت و مقرر گردید که ضمن ابلاغ مجدد میراث فرهنگی به هیئت مدیره پالایشگاه که در حال حاضر به صورت نیمه خصوصی تحت حمایت بخش دولتی اداره می شود، جلسه ای با مدیران پالایشگاه برگزار گردد تا اینجانب با ارائه طرح توجیهی و روشن سازی اهداف طرح، آنها را نسبت به اهمیت موضوع و حفظ این بخش از هویت تاریخی کرمانشاه آگاه نمایم و سپس پرونده برای بررسی نهائی به واحد ثبت آثار ملی کشور ارسال گردد.
فرشته ازره با ابراز تاسف از عملکرد دوگانه بعضی از مسئولین و کم لطفی های آنان، اضافه کرد: تاکنون چندین طرح و پیشنهاد از سوی اینجانب و گروه تاریخ دانشگاه رازی به وزات نفت، موزه صنعت نفت کشور و اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه ارائه گردیده است که تأسیس موزه و مرکز اسناد صنعت نفت در غرب کشور و راه اندازی مرکز مطالعات تاریخ نفت در کرمانشاه، فیلم های مستند ” کمپانی” و ” رنگ نفت” از جمله آن هاست که در کمال ناباوری، طرح و برنامه های مذکور با حذف نام بنده، دانشگاه رازی و دانشگاه محقق اردبیلی، در حال اجرا می باشند.
گفتنی است این پژوهشگر جوان کرمانشاهی پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد خود را به بررسی تاریخ تحولات و اکتشافات نفت در کرمانشاه از آغاز تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ه.ش اختصاص داده و با بررسی های انجام شده به صورت بازدیدهای میدانی، مصاحبه های شفاهی، بررسی بیش از ۳۰ هزار صفحه سند موجود در آرشیوهای مختلف ملی، منطقه ای و غیره مدعی است که یکی از مهم ترین دلایل صنعتی شدن کرمانشاه، کشف نفت در این خطه بوده است.