در دوران خسرو پرویز ساسانی موسیقی مقامی از جایگاهی ویژه ای برخوردار بود،هر چند در پی فراز و نشیب‌های تاریخی و اجتماعی در طی قرون بعد، این تحول وجود داشته است که بخشی از موسیقی مقامی و جزئیات آن دستخوش تحریف شود. اما اقوام مختلف به ویژه اقوام کُرد همواره تلاش کرده‌اند تا امانتدار خوبی در حفظ این اثر هنری باشند و آن را نسل به نسل به وارثان آن برسانند. موسیقی مقامی برگرفته از عرفان و طریقت است به نوعی جایگاه خاص و ویژه‌ای در بین اقوام کُرد دارد. موسیقی مقامی یادگار جلوه های زیبایی از فرهنگ کهن ایران زمین بر جا مانده است. در کتاب لغت موسیقی کلمه مقام را به صورت موغام یا مغام نیز می نویسند و آن را در ردیف آهنگ های قهرمانی و حماسی مردم این مرز و بوم به شمار می آورند.
امروزه با حفظ مقام های دیرینه در موسیقی در نواحی مختلف ایران، این موسیقی عرفانی جایگاه مخصوص به خود را در بین اقوام و نقاط جغرافیایی ایران پیدا کرده است و از آن به عنوان موسیقی محلی یا موسیقی فولکلور نام می برند. موسیقی مقامی یا فولکلور انواع و بخش های گوناگونی دارد که می توان از مهمترین آنها ساز زهی تنبور یاد کرد، ساز تنبور که قدمت تاریخی دارد و تا به امروز دست خوش تغییرات خاصی نشده است و همچون گذشته اصالت خود را حفظ کرده است چرا که میراث داران خوبی را به همراه داشته است.
تنبور یکی از سازهای زهی است که در آن سیم ها از روی دسته ای بلند و کاسه ای عبور کرده و با ضربه انگشتان به صدا در می آید این ساز از سه تار که البته در بعضی مناطق خراسان از دو تار تشکیل شده است، ۱۴ پرده به فاصله اکتاو دارد و پرده بندی شده است. از تنبور برای نواختن قطعات حماسی عرفانی استفاده می کنند چرا که دارای شخصیت عرفانی و حماسی است.
تنبور تاریخچه کهنی به خود اختصاص داده است، در خرابه های شوش تاریخچه ای حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد را در مورد تنبور یافته‌اند که بر پایه سه مجسمه نقش بسته است است و دلالت بر آن قدمتی کهن دارد که امروزه جایگاه خاصی در بین تمام مردم ایران پیدا کرده است. اما کانون اصلی آن استانهای غربی ایران به خصوص استان کرمانشاه است.
یکی ازشهرهای خاستگاه تنبور، شهر گهواره از توابع شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه است. این شهرستان در سال ۱۳۹۹ به عنوان شهر ملی ساخت تنبور، ثبت ملی شده است لوح آن از سوی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به مقامات استان اعطا شد. بسیاری از افراد در این منطقه به ساخت و نواختن ساز تنبور مشغول هستند و این هنر را به صورت اجدادی از دیرباز تا به امروز به ارث برده اند و در حفظ آن تلاش ها کرده اند. مردم محلی این منطقه از این ساز در آیین های مذهبی سنتی و عرفانی استفاده می‌کنند و ارزش ویژه ای به آن اختصاص می‌دهند. ۱۱۰ کارگاه ساخت تنبور شامل ۳۵ کارگاه بزرگ ۷۵ کارگاه کوچک در این شهرستان فعال است و ۱۸۳ هنرمند و صنعتگر در حوزه ساخت ساز تنبور فعالیت می کنند. کاوه زارعی یکی از هنرمندان و سازندگان تنبور در شهر گهواره است که این هنر را از اجداد خود به ارث برده است.
همچنین دیگر مناطق استان کرمانشاه در حفظ این سازه کهن و عرفانی ثابت‌قدم بوده‌اند از جمله منطقه گوران که کهن ترین مرکز تنبور و مقام‌های آن است، اعتقادات مذهبی این منطقه و دیگر مناطق در حفظ مقام های تنبور و ساز آن بسیار مثمر ثمر بوده است البته شهرستان صحنه نیز یکی دیگر از خاستگاه های این ساز عرفانی می باشد که مردمان ارزش بالایی برای آن قائل هستند. شاید نوع کوک و شیوه نواختن ساز در هر منطقه متفاوت باشد اما اصالت آن در همه جا به یک شکل است و نمادی از موسیقی عرفانی و حماسی می باشد.
همه ساله جشنواره موسیقی محلی و ساز تنبور در استان کرمانشاه برگزار می شود که این خود باعث جذب گردشگران به این استان می باشد و این اثر عرفانی را به وضوح برای عموم آشکار می سازد.
نویسنده: سپیده زارعی
عکس از: فرزاد منتی