چاقی کودکان، آینده همه نوجوانان و کودکان مبتلا به آن را به خطر می‌اندازد. عوارض چاقی کودکان، آن‌ها را در مسیر بیماری‌‎هایی مانند دیابت، فشار خون بالا و کلسترول، کاهش عزت نفس و افسردگی بالا قرار می‌دهد. یکی از بهترین راهکارها برای درمان چاقی کودکان بهبود عادات غذایی و ورزش در تمام اعضای خانواده است. درمان و پیشگیری از چاقی دوران کودکی به محافظت از سلامت کودک شما در حال حاضر و آینده کمک می‌کند.
امروزه چاقی دوران کودکی به یک چالش در سطح جهان تبدیل شده است. آمارها نشان می دهد که از سال ۱۹۷۰ تا کنون تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی ۳ برابر شده است. در ایالات متحده از هر ۵ کودکی که به مدرسه می روند ۱ نفر چاق است. به همین علت توصیه می شود والدین با بررسی عادات غذایی و میزان فعالیت بدنی فرزند خود از افزایش وزن بی رویه و بروز عوارض چاقی پیشگیری کنند.
BMI از تقسیم وزن (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد (بر حسب متر) به دست می آید. از آنجاکه کودکان و نوجوانان در حال رشد هستند باید BMI آن ها با استفاده از نمودارهای رشد تفسیر شود. در این نمودارها BMI کودک یا نوجوان با سایر افراد هم سن مقایسه می شود.
در کودکانی که کم وزن هستند BMI کمتر از صدک ۵ است. اگر BMI بین صدک ۵ تا ۸۵ باشد نشان دهنده مناسب بودن وزن می باشد. BMI بین صدک ۸۵ تا ۹۵> نشان دهنده ابتلا به اضافه وزن و BMI ≥ ۹۵ بیانگر ابتلا به چاقی است.
کودکان چاق کودکانی هستند که BMI آن ها بالاتر از صدک ۹۵ است. به عبارت دیگر، این کودکان از ۹۵ درصد کودکان هم سن خود چاق تر هستند.
چه عواملی در کودکان سبب چاقی می‌شوند؟
عوامل متنوّعی وجود دارند که می‌توانند سبب اضافه وزن و چاقی در کودکان شوند. شایع‌ترین علل عبارتند از فاکتورهای ژنتیکی، کمبود فعّالیت فیزیکی، الگوهای غذایی ناسالم یا ترکیبی از این عوامل. تنها در موارد نادر شرایط پزشکی مثل مشکلات هورمونی علّت اضافه وزن هستند. معاینه‌ی فیزیکی و برخی تست‌های خونی می‌تواند وجود مشکلات پزشکی را به عنوان علّت چاقی رد کند.
با وجود این که مشکلات اضافه وزن و چاقی خانوادگی هستند، امّا این به معنای این نیست که تمام کودکانی که تاریخچه‌ی چاقی در خانواده دارند لزوماً دچار اضافه وزن می‌شوند. کودکانی که خواهر و برادر یا والدینشان اضافه وزن دارند، خودشان هم در خطر بیشتری برای دچار شدن به اضافه وزن هستند، امّا باید توجّه کنیم این مسئله می‌تواند با عادات خانوادگی مشترک مثل عادات غذا خوردن و میزان فعّالیت فیزیکی در یک خانواده مرتبط باشد.
رژیم غذایی و میزان فعّالیت فیزیکی کودک نقش مهمی در تعیین وزن کودک ایفا می‌کنند. امروزه بسیاری از کودکان وقت زیادی را بدون انجام فعّالیت فیزیکی سپری می‌کنند. برای مثال به طور میانگین هر کودک چهار ساعت را در روز صرف تماشای تلویزیون می‌کند. با افزایش محبوبیت بازی‌های کامپیوتری، ساعاتی که بدون فعّالیت سپری می‌شوند ممکن است افزایش یابد.
چه کودکانی بیشتر در خطر ابتلا به چاقی هستند؟
ترکیبی از یک سری عوامل خطر اضافه وزن کودکان را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارت‌اند از:
• رژیم غذایی:
خوردن منظم غذاهای پرکالری، مانند فست فود و تنقلات (چیپس و پفک) از عواملی هستند که باعث اضافه وزن در کودکان می‌شوند. مصرف آب نبات و دسرها، نوشیدنی‌های شیرین (نوشابه و آب میوه صنعتی) همگی خوراکی‌های مورد علاقه کودکان هستند که علاوه بر اضافه وزن سلامت جسمی کودکان را نیز به خطر می‌اندازند.
• کم فعالیتی:
کودکانی که ورزش نمی‌کنند به دلیل اینکه کالری‌هایی را که مصرف می‌کنند نمی‌سوزانند بیشتر در معرض ابتلا به اضافه وزن قرار دارند. نگاه کردن به تلویزیون برای مدت طولانی و انجام بازی‌های ویدئویی که امروزه تمام زمان فعالیت کودکان را مختل کرده‌اند در این قضیه نقش دارند. تبلیغات تلویزیونی نیز اکثرا محتوای تنقلات ناسالم را که کودکان خوششان می‌آید به تصویر می‌کشند. که این امر می‌تواند به مصرف بیشتر تنقلات ناسالم دامن بزند.
• عوامل خانوادگی:
اگر والدین کودک به اضافه وزن و چاقی مبتلا باشند، بیشتر احتمال ابتلا به اضافه وزن را دارند. این امر به ویژه در محیطی که غذاهای پر کالری همیشه در دسترس هستند و فعالیت بدنی مورد تشویق قرار نمی‌گیرد، بیشتر صدق می‌کند.
• عوامل روانشناختی:
وجود استرس در خانواده می‌تواند خطر ابتلا به اضافه وزن در کودکان را افزایش دهد. بعضی از کودکان برای کنار آمدن با مشکلات یا کنار آمدن با احساسات، مانند استرس، یا برای مبارزه با بی حوصلگی، پرخوری می‌کنند. والدین آن‌ها نیز ممکن است تمایلات مشابهی داشته باشند.
• عوامل اقتصادی اجتماعی:
برخی از مردم منابع و دسترسی محدودی برای رفتن به سوپر مارکت و خرید دارند. در نتیجه ممکن است آ‌ن‌ها بیشتر از محصولاتی با تاریخ انقضای طولانی مدت استفاده کنند. همچنین افرادی که از نظر اقتصادی با مشکلاتی مواجه هستند ممکن است توانا‌یی رفتن به باشگاه‌های ورزشی و استفاده از مواد غذایی سالم را نداشته باشند. همه‌ی این عوامل برای داشتن یک سبک زندگی ناسالم و اضافه وزن در کودکان کافی هستند.
• داروهای خاص
برخی از داروهای تجویزی می‌توانند خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهند. این دارو‌ها شامل پردنیزون، لیتیوم، آمی تریپتیلین، پاروکستین، گاباپنتین و پروپرانولول هستند.
اضافه وزن نوجوانان چه مشکلاتی را به همراه دارد؟
۱- فشار خون و کلسترول اضافه وزن با مشکلات زیادی مثل فشار خون و کلسترول بالا همراه هستند. دو عاملی که از دلایل اصلی ابتلا به بیماری‌های قلبی شناخته شده‌اند.
۲- دیابت چاقی دلیل اصلی دیابت نوع دو است. اضافه وزن بیش از اندازه می‌تواند به دیابت نوع اول و استفاده از انسولین نیز منجر شود.
۳- مشکل در مفاصل مانند آرتروز اضافه وزن نوجوانان می‌تواند بر مفاصل زانو و ران‌های آنها تاثیر بگذارد؛ چرا که این مفاصل فشار زیادی را به خاطر وزن زیاد و چاقی تحمل می‌کنند.
۴- مشکلات تنفسی به خصوص هنگام خواب اضافه وزن نوجوانان می‌تواند به وقفه تنفسی در خواب (آپنه) و یا همان Sleep apnea منجر ‌شود. افراد مبتلا به وقفه‌ی تنفسی، برای مدت کوتاهی در خواب دچار تنگی نفس می‌شوند. این بیماری باعث اختلال در روند خواب، خروپف و بی خوابی در طول روز نیز می‌شود. خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی دیگر مانند آسم نیز در کودکان و نوجوانان چاق بالاست.

درمان چاقی در کودکان
ممکن است برای برخی از نوجوانان، داروهای مخصوص به‌عنوان بخشی از یک برنامه‌ی کاهش وزن تجویز شوند. سه نوع از این داروها عبارت‌اند از متفورمین، یک عامل هیپو گلایسمیک، یک محدود کننده‌ی لیپاز گوارشی و سیبوترامین، یک محدود کننده‌ی باز جذب سروتونین و نورآدرنالین.
خوردن غذاهای سالم
– زمانی که برای غذا خرید می‌کنید، به سمت میوه‌ها و سبزیجات بروید. از خرید غذاهای راحت خودداری کنید (مثل شیرینی، بیسکوئیت و غذاهای آماده) چراکه این غذاها معمولاً مقادیر زیادی شکر، چربی و کالری دارند. همیشه غذاهای سالم در دسترس داشته باشید.
– مصرف نوشیدنی‌های شیرین را محدود کنید. این محدودیت شامل آبمیوه نیز می‌شود. این نوشیدنی‌ها در مقابل میزان بالای کالری که به بدن می‌دهند، ارزش غذایی پایینی دارند.
– مصرف فست فود را محدود کنید. بسیاری از این غذاها مقادیر بالای چربی و کالری دارند.
– وعده‌های غذایی را به صورت خانوادگی و دورهم بخورید.
– وعده‌های غذایی را با اندازه‌های مناسب سرو کنید. کودکان به اندازه بزرگسالان به غذا احتیاج ندارند. به کودک خود اجازه دهید تا به هنگام سیر شدن دست از غذا خوردن بکشد حتی در صورتی‌که غذا در بشقاب او باقی مانده است. به یاد داشته باشید که اگر در بیرون از خانه غذا می‌خورید، اندازه‌ی وعده‌های غذایی سرو شده در رستوران‌ها معمولاً بسیار بزرگ است.
صباح محمدی – کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی