زندگی مدرن علاوه بر رفاهی که برای انسان به همراه دارد گاه ضررهای جبران ناپذیری را نصیب او می کند. کیسه های پلاستیکی و ظروف یک بار مصرف نیز در این مورد مصداق دارند. زمانی که این کیسه ها و ظروف، جایگزین اسلاف پارچه ای و کاغذی خود شدند شاید کمتر کسی فکر می کرد در آینده ای نزدیک همین جایگزین ها، تبدیل به یکی از معضلات اصلی محیط زیست شوند.براساس تحقیقات انجام شده تنها در ایران سالانه بیش از ۳ میلیون تن پلاستیک تولید می شود. بیشتر این پلاستیک ها نیز بادوام هستند و ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می کشد تا به خودی خود تجزیه و نابود شوند.

ایران نیز جزو کشورهایی است که سالانه مقادیر زیادی لوازم پلاستیکی تولید می کند و این به خاطر داشتن منابع نفتی و تولیدات پتروشیمی فراوان است به همین علت کشور ما یکی از عمده تولید کنندگان مواد پلاستیکی به شمار می رود، و از طرف دیگر مهم ترین دلیلی که سبب استفاده هرچه بیشتر از کیسه های پلاستیکی شده است، قیمت ناچیز آنها در مقایسه با کیسه های پارچه ای و کاغذی می باشد. اما غافل از این موضوع هستیم که هزینه جمع آوری، بازیافت، امحاء این مواد و از همه مهم تر هزینه زیان و خسارات زیست محیطی ناشی از پراکندگی آنها در محیط زندگی غیرقابل محاسبه و بسیار گزاف می باشد.
هنگامی که غذای داغ در ظروف پلاستیکی شفاف، رنگی و حتی فومی ریخته می‌شود، بسیاری از گونه‌های سمی پلاستیکی به داخل مواد غذایی رخنه می‌کند و مواد سمی وارد غذا می‌شود. برخلاف تصور عموم ظروف یک بار مصرف اسفنجی (فومی)‌ مواد اسیدی را بیشتر به داخل خود می‌کشد و این ظروف بعد از ریختن مواد غذایی داغ، اسیدی و چرب به تدریج طی زمان دچار کاهش وزن می‌شوند، و در واقع مواد سمی به غذا وارد و سپس در بافت چربی بدن ذخیره می‌شود و کم‌‌کم به یک ماده سرطان‌زا تبدیل خواهد شد. مواد سمی تجمع‌ یافته در بافت چربی بدن بتدریج موجب خستگی، عصبیت، بی‌خوابی، کم شدن پلاکت‌ها و گلوبین، غیرعادی شدن کروموزوم‌ها و شیوع انواع سرطان‌ها خواهد شد. در مورد ظروف یک بار مصرف پلاستیکی ( پلی استایرن ) می توان گفت: پلی استایرن بیش از ۳۰۰ سال برای تجزیه و بازگشت به طبیعت زمان لازم دارد. از سوی دیگر تمام محققان به این نتیجه رسیده اند که استفاده از این ظروف برای مواد غذایی گرم و داغ از نظر بهداشتی به هیچ عنوان مناسب نیست چون ظروف پلی استایرن همیشه مقداری استایرن آزاد در ترکیبات پلیمری خود دارد که فوق العاده سمی و سرطان زاست. زمانی که ظرف استایرن با مواد غذایی گرم و داغ و به ویژه چرب تماس پیدا می کند، استایرن آزاد آن وارد ماده غذایی می شود. البته باید توجه داشت که آب جوش نیز باعث جدا شدن استایرن آزاد از ظرف و ورود آن به آب می شود، اما تماس این ظروف با غذای چرب و داغ باعث ورود تمامی استایرن های آزاد موجود در ظرف به ماده غذایی می شود، و افرادی که به طور مستمر از غذاهای درون این ظروف استفاده می کنند، دچار بیماری های خطرناکی از جمله سرطان می شوند. انستیتو سرطان فرانسه میزان سرطان زایی ظروف پلی استایرنی را از درجه ۳ به درجه ۲ کاهش داده یعنی آن ها را مواد خطرناک اعلام کرده است.
هنگامی که کیسه های پلاستیکی وظروف یکبارمصرف به عنوان زباله دورریخته می شوند، به علت ماندگاری بیش از ۵۰۰ سال در محیط، باعث آلودگی محیط زیست می شوند. این کیسه ها به همراه باد جابه جا شده و وارد رودخانه ها و کانال های آب می شوند؛ در نتیجه موجب گرفتگی آبراهه ها شده و در بسیاری موارد به علت ساکن ماندن آب، زاد و ولد انواع حشرات افزایش می یابد. کیسه های پلاستیکی درصورت ورود به محیط زیست دریایی، وارد زنجیره غذایی جانوران دریایی شده و سالانه هزاران گونه از جانوران آبزی از قبیل وال، دلفین، فک و لاک پشت و نیز پرندگان دریایی اشتباهاً بر اثر خوردن این کیسه ها و خفگی ناشی از آن می میرند. کیسه های بلعیده شده حتی پس از مرگ جانوران و تجزیه آنها نیز سالم باقی می مانند، بنابراین دوباره پراکنده شده و از بین بردن حیاتی دیگر را ادامه می دهند. پلاستیک ها درصورتی که به عنوان زباله دفن شوند، به علت تجزیه آرام و کند در محل های دفن می توانند سبب تشکیل شیرابه و نفوذ آن به آب های زیرزمینی شوند.و این شیرابه دارای ترکیبات زیان آور برای محیط زیست وسلامت انسان هستند.
میانگین سرانه تولید زباله برای هر ایرانی روزانه ۸۰۰ گرم است . بنابراین اگر هر ایرانی فقط روزی ۵۰ گرم کمتر زباله تولید کند ، (۱٫۵۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰=۸۳٫۰۰۰٫۰۰۰ *۳۶۵*kg05/) در سال مجموعا یک میلیارد و پانصد میلیون کیلو گرم کمتر زباله تولید خواهد شد. و همچنین اگر هر خانواده ایرانی فقط در هفته یک پلاستیک کمتر مصرف کند ، سالانه ۸۱۶ میلیون کیسه پلاستیکی کمتر مصرف می شود.
تهیه و تنظیم: غلامرضا مهربانخواهی
کارشناس بهداشت محیط مرکز بهداشت کرمانشاه