محمد حقیقی راد-تالابها به دلیل ویژگی منحصر به فرد جزء مهمترین و در عین حال حساس ترین اکو سیستم ها به حساب می آید و به علت سیستمی بودن ساختار تالاب هر گونه تغییر در شرایط محیطی به خصوص اقلیم و کاربری اراضی باعث ایجاد تغییرات در تالابها می شود تالابهای ایران در چند دهه گذشته به علت رخداد خشکسالی متعدد و دخالتهای انسانی در معرض نابودی قرار گرفته است
محمد حقیقی راد – تالابها به دلیل ویژگی منحصر به فرد جزء مهمترین و در عین حال حساس ترین اکو سیستم ها به حساب می آید و به علت سیستمی بودن ساختار تالاب هر گونه تغییر در شرایط محیطی به خصوص اقلیم و کاربری اراضی باعث ایجاد تغییرات در تالابها می شود تالابهای ایران در چند دهه گذشته به علت رخداد خشکسالی متعدد و دخالتهای انسانی در معرض نابودی قرار گرفته است
یکی از این تالاب ها ،تالاب زیبای هشیلان است که در فاصله ۳۱ کیلومتری شمال غربی شهر کرمانشاه در دهستان الهیارخانی در مسیر جاده کرمانشاه-روانسر واقع شده و محلی بسیار مناسب جهت پژوهش های پرنده شناسی و طبیعت گردی است.
هشیلان که به دلیل مأوا دادن به پرنده‌های مهاجر جزء مناطق حفاظت شده در نظر گرفته شده است، تنها تالاب استان کرمانشاه است که به عنوان یک اکوسیستم آبی همواره مورد توجه علاقه مندان به طبیعت گردی بوده است. بر اساس بررسی‌‌های به عمل آمده، هر سال با شروع باران‌‌های پاییزی و سرد شدن هوا، پرندگان زیادی از آسیای مرکزی به این زیست‌بوم آمده و زمستان را در این تالاب می‌ گذرانند. این پرندگان عبارتند از اردک سر سبز، خوتکا، اردک ارده‌ ای، گیلار، خوتکای پر سفید، نوک پهن، کشیم کوچک، کشیک گردن سرخ، غاز خاکستری، چنگر معمولی، چنگر نوک سرخ، کاکایی نوک سبز و بعضی سال‌ ها نیز به طور اتفاقی فلامینگو، پلیکان و قو به عنوان گروه پرندگان آبزی و بوتیمار، بوتیمار کوچک، یلوه، اگرت‌ های کوچک و بزرگ، گاو چرانک، حواصیل‌ ها، لک‌ لک، خروس کولی، خروس کولی اجتماعی، سلیم کوچک، سلیم طلایی، آبچیلک پا سبز، ماهی خورک کوچک و ماهی خورک ابلق به عنوان پرندگان کنار آبچر و سایر پرندگان از جمله شکاری‌‌ها (عقاب، سارگپه، سنقر، کور کور)، جغد کوچک، شاه بوف، سبزه قبا، زنبور خوار، هد هد، کبک، بلدرچین، تیهو، چکاوک، دم جنبانک، سار، زاغی، کلاغ سیاه، زاغ نوک سرخ و حتی غراب به عنوان پرندگان خشک‌ زی که در اطراف تالاب زندگی می‌کنند.
حال این تالاب زیبا که چند روزیست بار دیگر با خطر خشک‌شدن قریب‌الوقوع مواجه شده و زنگ خطر جدی را به صدا در اورده است و با اشاره به اینکه سطح حفاظت از مناطقی چون «تالاب هشیلان» بسیار پایین است باید هر لحظه شاهد یک فاجعه زیست محیطی و خشکسالی باشیم اما این موضوع تازه‌ای نیست، از دهه ها قبل در مورد خشکسالی و کاهش بارش و کم‌آبی در کرمانشاه هشدار داده شده بود، اما در این دهه ها هیچ اقدام قابل توجهی برای مدیریت منابع آبی و حفظ آن صورت نگرفت و لازم به ذکر است که تالاب هشیلان حق‌آبه‌ای از سد گاوشان دارد؛ اما ذخیره آب سد نیز به اندازه‌ای نیست که هم آب شرب شهر کرمانشاه را تامین کند و هم به احیا تالاب هشیلان کمک کند به علاوه اگر این حق‌آبه تخصیص داده شود، در مسیر هم نیمی از آن به دلیل خشکسالی یا برداشت توسط کشاورزان از دست می‌رود و آب زیادی به تالاب وارد نمی‌شود.
در این خصوص محمدحسین فلاحتی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه دوشنبه چهارم مرداد ۱۴۰۰در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دولتی دانشجویان ایران (ایسنا) با اعلام این خبر افزود که کاهش بارندگی‌ها باعث کاهش قابل توجه دبی سراب سبزعلی، منبع اصلی تأمین آب هشیلان شده است.
فلاحتی گفت: «با این وضعیت چیزی تا خشک شدن تالاب هشیلان باقی نمانده و این تالاب نیز ظرف یکماه آینده خشک خواهد شد.»
به گفته او، این تالاب در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۹۴ نیز خشک شده بود: «در آن سال‌ها نیز برای نجات تالاب تلاش کردیم اما موفق نشدیم».
رئیس اداره حفاظت محیط زیست کرمانشاه درباره تأثیر خشک‌شدن تالاب بر جانداران زیست‌بوم آن گفت: «اگرچه برخی گونه‌های آبزیان مانند قورباغه‌ها و حتی برخی ماهیان می‌توانند برای حفظ حیات خود در عمق زمین تالاب نفوذ کنند و مدتی زنده بمانند تا آب دوباره به تالاب برگردد، اما به هر حال خشکی تالاب تبعات جدی بر گونه‌های جانوری خواهد داشت.»
فلاحتی گفته که با در نظر گرفتن حق‌آبه از سد گاوشان می‌توان از خشک‌شدن تالاب جلوگیری کرد: «درخواست ما اختصاص ۲۰ تا ۵۰ لیتر در ثانیه آب از محل این سد برای تالاب هشیلان است.» بسیاری از مناطق ایران در سال جاری با کاهش قابل توجه بارش و خشکسالی رویارو هستند. سوء مدیریت و مدیریت ناپایدار منابع آب به‌علاوه تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین، اقلیم ایران را با بحران بی‌سابقه آب روبه‌رو کرده است.
حال با این اوصاف باید گفت که با توجه به اینکه منابع آب کارست ( حفره و غارهای زیر سطحی ) نقش مهمی در تامین آب مورد نیاز جوامع انسانی مناطق زاگرس اند و از دیگر سو تغییرات اقلیمی در دو دهه گذشته ، زمینه ساز آغاز بحران آب و عدم پایداری محیط در تالاب هشیلان شده است .
در چند سال اخیر کارشناسان زیست محیطی زیادی درباره وقوع فاجعه زیست محیطی کشور بویژه هشیلان که محل زندگی گونه های جانوری متعدد است هشدار داده بودند، حالا این روزها جانوران آبزی و خشک زی با خشک شدن تالاب هشیلان باید یا در انتظار مرگ باشند و یا مهاجرت کنند و جالب تر آن است که جناب عیسی کلانتری ریاست محترم سازمان محیط زیست کشور در خصوص خشک شدن تالاب ها نه فقط هشیلان بلکه هیچ تالابی تاکنون هیچ گونه اقدام جدی درباره این موضوع انجام نداده است! انگار اصلا هیچ اتفاقی در تالاب‌ها رخ نداده است!
هشیلان دیگر یک تالاب نیست بلکه زنگ خطری برای زیست بوم کرمانشاه است زیرا چندماهی است که با مشاهدات میدانی شاهد این بودیم که کشاورزان و مردمان استان کرمانشاه همه از بی آبی گفتند و ناراضی بودند که نتیجه مستقیم بحرانی بوده که سال‌هاست بدون اینکه مدیریت شود، روز به روز وخیم تر می شود. در آینده‌ای نزدیک، بسیاری از شهرستانهای کرمانشاه شاهد ایستگاه‌های فروش آب تصفیه‌شده چاه‌ها خواهند بود و اگر به ان توجه نشو د پیش بیتی می شود که باید شاهد بی آبی های ادامه دار در استان باشیم پس اگر تالاب و سرابهای استان همچنان بنا را بر خشک شدن بگذارند ، تاریخ و تمدن شهر سنگ و آب و مهد ایزد بانوی اب ،اناهیتا را تحت تاثیر خشکسالی قرار خواهد داد. در مرحله اول، بخش های گرمسیری استان از مرز کم آبی عبور می کند و به بی آبی می رسد و در فاز بعدی، این بحران به مناطق سرد سیری استان هم انتقال می یابد. با کاهش منابع آب، تنش های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تشدید می شود؛ بدین معنا که در دوران کم آبی، درگیری بر سر سهم آب اوج می‌گیرد. کشاورزان هم به این بحران وارد می شوند و هر روز بر سر بی آبی شاهد خشک شدن زمین‌های‌شان هستند. در نهایت موضوع امنیتی می شود و سطح تخریبی که در منابع آبی رخ داده آن‌قدر زیاد است که به زودی نمی توان آن را درست کرد. و کمبود آب، فقط در بخش کشاورزی متوقف نمی شود و بخش صنعت را نیز دربرمی گیرد و بسیاری از صنایع آب بر مانند فولاد که در مناطق بحران آبی واقع هستند، ناگزیر خواهند شد از ظرفیت تولیدشان بکاهند. بدین ترتیب شاهد افزایش بیکاری در بخش کشاورزی و صنعت خواهیم شد. با تشدید کم آبی، دولت‌ها ناگزیر می‌شوند همه یا بخش اعظم منابع آبی را به آب شرب شهری اختصاص دهند ولی افزایش جمعیت از یک سو و کاهش منابع آبی، تامین آب آشامیدنی را نیز با مشکلات و کمبودهای بسیاری مواجه می کند و در اخر امیدوارم استاندار و مسئولان محیط زیستی و هر انکس که می تواند به داد لب خشک کرمانشاه برسد چاره ای برای آن بیاندیشد زیرا که زنگ خطر به صدا در آمده است .
نویسنده: محمد حقیقی راد