در علوم بهداشتی، توانبخشی یا بازتوانی به انگلیسی: (Rehabilitation) فرآیندی است که در آن به فرد توانخواه کمک می‌شود تا توانایی از دست رفته خود پس از یک واقعه، بیماری یا آسیب را که منجر به محدودیت عملکردی وی شده‌است مجدداً به دست آورد. توانبخشی حوزه علمی بسیار وسیعی در مجموعه خدمات بهداشتی و درمانی محسوب می‌گردد و به افراد کمک می‌کند تا پس از ابتلا به مشکلاتی نظیر سکته مغزی، ضایعات نخاعی، جراحی‌های ارتوپدی، ضربه مغزی، سوختگی، کم شنوایی، اختلال پردازش مرکزی شنوایی، مشکلات تعادل و غیره، تا حد امکان بر مشکل خود غلبه نموده و استقلال عملکردی قبلی را بازیابد.
تَوانبَخشی به معنای بازتوانی و بازگرداندن توانایی‌های یک فرد به حالت حداکثر استقلال اطلاق می‌گردد. در توانبخشی بر خلاف پزشکی هیچگونه دارویی تجویز نمی‌شود و روند بازیافتن تواناییها تدریجی است. تئوری‌های موتورکنترلی از جمله یادگیری حرکتی از اصول پایه‌ای توانبخشی هستند.
شاخه‌های توانبخشی
با توجه به آن که توانبخشی بیشتر در مورد کودکان و بزرگسالانی کاربرد دارد که از نظر توانایی‌های جسمی ذهنی یا گفتاری دچار مشکل می‌باشند رشته‌های دخیل در این فرایندها را شاخه‌ها یا اعضای تیم توانبخشی می‌دانند. این رشته‌ها (به ترتیب حروف الفبا) عبارتند از:
• فیزیوتراپی
• کاردرمانی
• گفتار درمانی
• بینایی سنجی
• شنوایی‌شناسی
• طب فیزیکی و توانبخشی
• مددکاری اجتماعی
• مدیریت توانبخشی
• مشاوره توانبخشی

کاردرمانی یکی از شاخه های توانبخشی است که بر روی ابعاد مختلف جسمی و روانی بیماران کار می کند. این درمان در واقع حوزه ای میان رشته ای است که از علوم مختلف نظیر روانشناسی، فیزیولوژی و آناتومی برای بهبود عملکرد بیماران بهره می برد. یکی از هدف های اصلی کاردرمانی به استقلال رساندن مراجع است. به طوری که پس از پایان جلسات بتواند به تنهایی کارهای مربوط به خود را انجام دهد.
• کاردرمانی چیست؟
• کاردرمانی به افراد دارای مشکلات سلامتی (یا چالش هایی از تندرستی) کمک می کند تا دوباره فعالیت های روزانه مهم خود را شروع کنند.
• این فعالیت های روزانه می توانند شامل هر چیزی باشند، از دوش گرفتن مستقل (بدون کمک دیگران) گرفته تا غذا پختن برای همسر خود.
• چون کاردرمانی بر کل بدن فرد متمرکز است، کاردرمانگر نقش مهمی را در کمک کردن به شما ایفا می کند تا بتوانید بر سلامت و زندگی خود تأثیر بگذارید.

کاردرمانگران نیازهای توانبخشی و مشارکت افراد دچار ناتوانی را آموزش می‌بینند. کاردرمانگران شرایط درمانی را برای تمام سنین در گستره‌ای با تنوع بسیار زیاد فراهم می‌کنند. مانند توانبخشی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، توانبخشی در منزل، برنامه‌های توانبخشی روزانه و …. برای ریختن طرح درمانی، کاردرمانگران باید به تمام جنبه‌های فیزیکی، شناختی، روانی-اجتماعی و نیازهای محیطی که می‌تواند بر مراجع تأثیر بگذارد آگاهی کامل داشته باشند.
کاردرمانی
توانبخشی مراجعان تنوع بسیار زیادی (در زیر فقط نمونهی بسیار کوچکی از کار کاردرمانگران ارائه می‌شود و شامل تمام موارد نیست، حتی در جزئیات نیز صرفاً شامل موارد زیر نمی‌شود و تنوعی از کارها را می‌توان انجام داد) دارد مانند:
• کار با افراد اتیسم در برنامه توانبخشی روزانه برای افزایش مشارکت و برقرار کردن ارتباط با جامعه
• افزایش کیفیت زندگی برای افراد دچار بیماری سرطان به منظور مشارکت آن‌ها در انجام کارهای معنادار، کنترل استرس و اضطراب، کنترل درد و مدیریت خستگی
• کمک به اشخاصی که در ناحیه دست دچار قطع اندام شده‌اند برای مثال پوشیدن لباس یا دست مصنوعی به تنهایی، غذا خوردن، کار با ابزار و ….
• استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند نرم‌افزار تبدیل گفتار به متن یا بازی‌های ویدئویی نینتندو وی
• فراهم کردن سرویس‌هایی برای سربازان نظامی، مانند آن‌هایی که دچار اختلالات شناختی هستند که بواسطه آسیب مغزی ایجاد شده‌است، تمرین و آموزش استفاده از اندام مصنوعی برای آن‌ها که دچار قطع عضو هستند و …..
• کار با کودکان cp و سندروم داون ، میکروسفال ، هیدروسفال ، سکته مغزی ، اختلال تعادل و آسیب مخچه ، فلج ارب و ……..
و در پایان به این نکته توجه داشته باشید برای هر مشکلی به متخصص آن مراجعه نمایید در غیر این صورت زمان طلایی درمان را از دست خواهید داد.

صباح محمدی – کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی